آخرین وضعیت قرارداد ۲۵ ساله ایران و چین

  مرکز تحقیقات ایران/ ایرام وابسته به سازمان اطلاعات و امنیت ملی ترکیه (میت) در مقاله ای با عنوان "آخرین وضعیت قرارداد 25 ساله ایران و چین" به قلم یاسر راشد کارشناس افغانستانی تبار نوشت: مبهم بودن ادامه مذاکرات  هسته ای وین و تحولات منطقه ممکن است روند اجرای توافقنامه همکاری جامع 25 ساله ایران و چین را کندتر سازد.
 حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه ایران پس از دیدار با وانگ یی همتای چینی خود در 14 ژانویه 2022 گفت: امروز روز آغاز اجرای توافقنامه جامع همکاری راهبردی دو کشور است. چین و ایران در مارس 2021 میلادی "توافقنامه همکاری جامع 25 ساله ای" به نام "نقشه راه همکاری بلندمدت" امضا کردند. گرچه جزئیات این توافقنامه راهبردی هنوز منتشر نشده است، گفته می شود این نقشه راه توسعه همکاری سیاسی، امنیتی و فرهنگی  و اقتصادی، انرژی، امور مالی، سرمایه گذاری و حمل و نقل و ساختمان سازی  را در بر می گیرد. افتتاح کنسولگری جدید چین در بندرعباس در جنوب ایران اولین گام برای اجرای این توافقنامه محسوب می شود. بنا بر برخی ادعاها، چین در بخش نفت و گاز طبیعی ایران 280 میلیارد لار و در بخش حمل و نقل این کشور 120 میلیارد دلار سرمایه گذاری خواهد کرد. به دلیل محرمانه بودن مفاد توافقنامه، اطلاعات دقیقی درباره نحوه اجرا در دست نیست، اما در صورت اجرایی شدن این توافق، ایران و چین از مزایای متعددی برخوردار خواهند شد. از نظر اقتصادی، اجرای توافقنامه می تواند بیشتر مشکلات اقتصادی و مالی ایران را در بخش های مختلف حل کند. 
 به گزارش پایگاه خبری اقتصاد نیوز، حدود 100 هزار پروژه اقتصادی و عمرانی نیمه تمام در ایران وجود دارد و بر اساس برآوردهای کنونی، برای تکمیل این پروژه ها در حدود 35.5 میلیارد دلار وام نیاز است. بنابراین با توجه به ادامه تحریم های آمریکا و مشکلات ایران در جذب سرمایه گذاری خارجی، این احتمال وجود دارد که ایران بتواند با جذب سرمایه گذاری های چین شکاف مالی و سرمایه گذاری را پر کند. یکی از مهمترین ماده های قرارداد ایران و چین، سرمایه گذاری و همکاری در بخش انرژی نفت و گاز طبیعی است. بر اساس برآوردهای موجود، چین با سی درصد تخفیف به خرید نفت و منابع انرژی ایران ادامه خواهد داد. چین همچنین بخش گاز طبیعی ایران شامل فاز ۱۱ پارس جنوبی، میدان گازی پارس شمالی، آزادگان و یادآوران را به عنوان بزرگترین میدان های گازی توسعه خواهد داد و پالایشگاه‌های نفت آبادان و تهران و دیگر پالایشگاه‌های ایران را نوسازی و مدرنیزه خواهد کرد. چین در طرح های توسعه منابع انرژی پاک و نوسازی نیروگاه های آسیب دیده ایران نیز مشارکت و همکاری خواهد کرد. چین همزمان با سرمایه گذاری در صنعت انرژی ایران، امنیت انرژی خود را نیز افزایش خواهد داد. ایران نیز می‌تواند با نوسازی و بهبود زیرساخت‌ها و تاسیسات انرژی آسیب دیده خود که شرکت های سرمایه‌گذاری چینی بر عهده گرفته اند، حجم صادرات نفت و گاز خود را افزایش دهد. اگرچه درباره میزان نفتی که چین از ایران وارد می کند اطلاعات دقیقی وجود ندارد، واردات نفت چین از ایران قبل از تحریم ها حدود 6.5 درصد از کل واردات نفت چین را تشکیل می داد. 
 بخش دیگری از همکاری های ایران و چین می تواند افزایش همکاری ها در زمینه های بانکی، مالی و بیمه ای، ایجاد بانک مشترک ایران و چین و تجارت در قراردادهای ارزی دو جانبه و ارزهای ملی باشد. چین پس از اعمال تحریم های بین المللی بر ایران از سال 2010 بزرگترین شریک تجاری تهران است. در سال های اخیر حجم روابط تجاری دو کشور به حدود 20 میلیارد دلار رسیده است. از سال 1395 تاکنون صادرات ایران به چین 9 میلیارد دلار و واردات ایران از چین بین 9 تا 13 میلیارد دلار در سال بوده است. چین بزرگترین تامین کننده تجهیزات الکتریکی، سمعی و بصری، شیمیایی و صنعتی ایران است. ایران یکی از بزرگترین صادرکنندگان نفت به چین است. بنابراین توسعه همکاری های مالی می تواند حوزه تجاری و روابط اقتصادی دو کشور را گسترش دهد.
 سرمایه گذاری چین در طرح های زیرساختی ایران در بخش حمل و نقل نیز یکی دیگر از محورهای مهم توافقنامه همکاری جامع 25 ساله دو کشور است. برقی‌ کردن خطوط مختلف شبکه ریلی ایران، توسعه شبکه مترو در کلان‌ شهرهای ایران، توسعه بنادر چابهار و جاسک در سواحل مکران نیز یکی از مهمترین زمینه های همکاری دو کشور در بخش حمل و نقل خواهد بود. ایران یکی از حوزه های سرمایه گذاری چین در طرح های زیرساختی است. ایران بخشی از حوزه های سرمایه گذاری در طرح های توسعه زیرساختی چند میلیارد دلاری چین است که چین از شرق آسیا تا اروپا امتداد داده است. بنابراین در بلندمدت با سرمایه‌گذاری چین در طرح های زیرساختی ایران، جایگاه تهران در طرح "یک کمربند یک جاده" چین تقویت خواهد شد. ایران با موقعیت راهبردی خود در طرح "یک کمربند یک جاده" چین اهمیت خاصی دارد و یکی از حلقه های اصلی این طرح است که از چین شروع می شود و از طریق ترکیه به اروپا می رسد. علاوه بر این، ایران به عنوان منبع تامین انرژی در اقتصاد چین جایگاه مهمی دارد. بنابراین گسترش روابط با ایران یکی از اولویت های جدی چین در امتداد طرح اجرایی "یک کمربند یک جاده"  است. گفته شده است که در چارچوب این توافقنامه، دو کشور در بخش های احداث مجتمع های مسکونی، صنایع خودرو سازی، کشاورزی، مخابرات، علوم و فناوری، آموزش، بهداشت و گردشگری همکاری خواهند کرد. توافقنامه چین و ایران علاوه بر طرحهای توسعه اقتصادی، عبارتنداز: همکاری در حوزه امنیت سایبری، ایجاد شبکه اینترنت ملی برای ایران، همکاری در حوزه موزه ها شامل "تفاهم نامه بین دانشگاه تهران و دانشگاه پکن" و همکاری در حوزه سینما شامل "سازمان سینمایی ایران و دفتر تولید فیلم چین"، همکاری های امنیتی و اطلاعاتی دو جانبه، احتمال اعزام  5000 نیروی نظامی چینی به ایران و توسعه همکاری سیاسی و فرهنگی دو کشور. علاوه بر این، توافقنامه ایران و چین را می توان در درازمدت در چارچوب رقابت آمریکا و چین در منطقه خاورمیانه نیز ارزیابی کرد. با توجه به رقابت فزاینده "ایالات متحده آمریکا و چین" و نیز رقابت "آمریکا و ایران"، این توافقنامه تهران و پکن  می تواند بلوک رقبای آمریکا را در سراسر منطقه، به ویژه در خاورمیانه تقویت کند. به عبارت دیگر، بر اساس این توافقنامه، ایران از چین میلیاردها دلار برای سرمایه گذاری در بخشهای انرژی و زیرساخت ها دریافت خواهد کرد و تاثیر تحریم های آمریکا را بر ایران کاهش خواهد داد. چین همچنین با روابط خود با ایران موقعیت خود را در خاورمیانه تقویت و موقعیت آمریکا را  تضعیف خواهد کرد. 
 علاوه بر ابعاد مفید و سازنده توافقنامه ایران و چین، چند اثر مهم در روند سرمایه گذاری چین در ایران نیز به وجود خواهد آمد. برخی گزارش ها حاکی است که 165 کشور تنها در چارچوب طرح های "یک کمربند یک جاده" چین، در مجموع 385 میلیارد دلار به چین بدهکار هستند. بنابراین، اگر چین 400 میلیارد دلار در ایران سرمایه گذاری کند، احتمال دارد ایران با مشکل بازپرداخت مواجه شود و در دام بدهی چین بیفتد. اگرچه توافقنامه دو کشور فرصتی طلایی از نظر ایران محسوب می شود، تحقق آن با مشکلات و موانع بزرگی مواجه است.  
 اعمال تحریم های آمریکا بر ایران بزرگترین مانع در اجرای این توافقنامه و توسعه روابط اقتصادی ایران و چین است. علاوه بر تحریم ها، مشارکت نداشتن ایران در FATF (گروه ویژه اقدام مالی) چالش دیگری است که همکاری های راهبردی ایران و چین را تحت الشعاع قرار خواهد داد. بنابراین تا زمانی که تحریم های ایران ادامه یابد و ایران به عضویت "گروه ویژه اقدام مالی" در نیاید، تهران نمی تواند انتظار معجزه ای از سرمایه گذاری چینی ها در ایران داشته باشد. ادامه وضع مبهم و بلاتکلیفی در مذاکرات وین برای احیای توافق هسته ای  برجام در ۲۳ تیر ۱۳۹۴ یکی دیگر از موانع اجرای توافقنامه همکاری ایران و چین است. خروج آمریکا از برجام در ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۷ آثار نامطلوب مهمی در سیاست اقتصادی ایران داشت. همکاری راهبردی تهران و پکن نیز متاثر از تحولات ناشی از برنامه هسته ای ایران است و در بسیاری از مواقع به لغو طرح های مشترک دو کشور منجر شده است. بنابراین ادامه بلاتکلیفی در روند مذاکرات هسته‌ای ممکن است شتاب اجرای توافقنامه ایران و چین را کندتر کند. علاوه بر این، حمله روسیه به اوکراین و پیامدهای این بحران ممکن است بر اجرای توافقنامه ایران و چین تأثیر بگذارد. ادامه بحران اوکراین فرصت ها و چالش های بسیاری برای کشورهای مختلف از جمله ایران ایجاد خواهد کرد و در درازمدت ادامه این بحران در روابط سیاسی، اقتصادی و انرژی ایران با دیگر کشورها از جمله چین تاثیر خواهد گذاشت.