مطالبه «راه ابریشم» و حرکت زیرپوستی «مشرق جدید»؛ تقابل دو گفتمان این روزهای عراق

به گزارش ایرنا، کشمکش بین طرفداران دو طرح به ویژه از زمان استعفای دولت منتخب «عادل عبدالمهدی» در نتیجه اعتراضات خیابانی بحث برانگیز ۲۰۱۹ به تدریج آغاز شد و در برهه کنونی شدت بیشتری گرفته که بارزترین نمود آن، اعتراضات گسترده مردمی روز جمعه در بصره و سماوه بوده است.

طرفداران طرح اول را عموما طیف مردمی شیعیان جنوب و مرکز عراق به علاوه جریان‌های سیاسی شیعی تحت چتر ائتلاف فراگیر «چارچوب هماهنگی» تشکیل می‌دهند و خواهان پیوستن به طرح اقتصادی «جاده و کمربند» چین هستند، اما هواداران طرح دوم، بخش رسمی عراق به علاوه بخشی از طیف سیاسی کردها و جریان‌های سیاسی اهل سنت با عنوان ائتلاف «سه جانبه» خواهان پیشبرد طرح مشرق جدید و ماندن در محور آمریکایی هستند.

طرفداران طرح اول (جاده ابریشم) معتقدند که ماندن در محور آمریکایی، اساس عقب ماندگی و محرومیت و جنگ‌های داخلی و خارجی عراق در طول دهه‌های گذشته بوده است و تنها راه نجات از این وضعیت فلاکت بار را بازگشت به خاستگاه های طبیعی و تاریخی عراق برای پیشرفت و شکوفایی می‌دانند. از نگاه آنها، این خاستگاه و خواستگاه طبیعی و تاریخی، چرخش به سمت شرق و پیوستن به طرح جاده و کمربند چین است.

 مسیر پیش بینی شده جاده ابریشم جدید چین

طرفداران طرح اول معتقدند که طرح مشرق جدید از کیسه ثروت‌های نفتی مناطق جنوبی عراق که عموما شیعه نشین است، بنا شده و هدف نهایی و تاریخی آن، گرسنگی و محرومیت جنوب و به استعمار کشیدن آن است. جنوبی‌ها با این استدلال با طرح مشرق جدید به شدت به مخالفت برخاسته و خواهان طرح جاده و کمربند هستند که بارزترین نمود آن در اعتراضات گسترده روز جمعه اخیر مردم در استان های بصره و سماوه مشهود بود.

هزاران نفر از اهالی بصره و استان‌های جنوب و مرکز از جمله بغداد، پایتخت عراق با مشارکت جمعی از نمایندگان این استان‌ها که همگی شیعه هستند، در این تظاهرات گسترده مشارکت کرده و خواهان پیوستن به طرح راه ابریشم شدند. در این تظاهرات، برخی افراد، برای نخستین بار پرچم چین را به نشانه پافشاری در پیوستن به طرح راه ابریشم در دست گرفتند.

معترضان، با انتقال لوله نفت از بصره به بندر عقبه به عنوان ستون فقرات طرح مشرق جدید مخالفت کردند؛ پروژه‌ای که طیف دولتی‌ها و برخی جریان‌های سیاسی کرد و اهل سنت، خواهان آن هستند.

مسیر خط لوله نفت بصره به عقبه اردن

تظاهرات اهالی سماوه که همزمان با تظاهرات بصره برگزار شد، گرچه در ظاهر به نشانه حمایت از «باسم خشان» نماینده این استان به راه افتاد اما تحلیلگران عراقی، آن را بخشی از کشمکش طرفداران دو سوی طرح مزبور دانستند.

ممانعت «محمد الحلبوسی» رئیس پارلمان و ائتلاف پارلمانی همپیمان با او (ائتلاف سه جانبه) از عضویت باسم خشان در کمیسیون های پارلمانی باعث واکنش هایی از سوی جریان ها و شخصیت های عراقی شده است.

ترفند طرفداران مشرق جدید؛ حرکت زیرپوستی

همزمان با این تظاهرات بی سابقه مردمی در حمایت از طرح جاده و کمربند، منابع مطلع عراقی می گویند که طرفداران طرح مشرق جدید به صورت مخفی و محرمانه به دور از تحریک احساسات مردمی، درصدد پیشبرد طرح مشرق جدید مورد خواست آمریکا هستند.

«محمد شیاع السودانی» نماینده پارلمان و وزیر اسبق بازرگانی عراق همزمان با تشدید مطالبات مردمی مبنی بر پیوستن عراق به طرح راه ابریشم چین و صرف نظر کردن از طرح مشرق جدید، به تلویزیون «العهد» عراق گفت که دولت به صورت محرمانه، در حال پیشبرد طرح مشرق جدید با کشور اردن است.

السودانی گفته است که دولت «مصطفی الکاظمی» وزارت نفت عراق را به مذاکره با وزارت انرژی اردن مامور کرده تا ابعاد کامل طرح انتقال لوله نفت بصره به بندر عقبه و تعهدات هر دو کشور در این طرح را تهیه کند.

وی اضافه کرد که نمایندگان پارلمان عراق خواهان اطلاع از جزئیات این طرح بلندمدت و راهبردی، شده‌اند.

با توجه به اینکه استان بیابانی المثنی در جنوب عراق، در طرح مشرق جدید یک حلقه اتصال مهم برای عبور لوله انتقال نفت به شمار می رود، در ماه ها و هفته های اخیر این استان عراقی که محروم ترین استان کشور به شمار می‌رود، در کانون توجه‌ا قرار گرفته است.

براساس برخی گزارش‌ها، دولتی‌ها و جریان‌های سیاسی طرفدار طرح مشرق جدید، به شدت عشایر و نمایندگان این استان در پارلمان را تحت فشار گذاشته‌اند تا به طرح‌هایی که قرار است توسط سعودی‌ها در راستای طرح مشرق جدید، در استان به اجرا در آید، تن دهند.

«سماوه»؛ بود و نبود مشرق جدید

به اعتقاد ناظران، اعتراضات گسترده اخیر اهالی سماوه در حمایت از باسم خشان نماینده معترض این استان در پارلمان بی ارتباط با این قضایا نیست.

«سمیر عبید» تحلیلگر مسائل سیاسی عراق از جمله شخصیت‌هایی است که در شبکه تلویزیونی «هنا بغداد» به این امر اشاره کرده است.

به گفته وی، ممانعت محمد الحلبوسی رییس پارلمان و ائتلاف پارلمانی همپیمان با او (ائتلاف سه جانبه) از عضویت باسم خشان در کمیسیون‌های پارلمانی، نوعی مجازات در حق استان المثنی است که با سرمایه‌گذاری سعودی‌ها در این استان مخالفت کرده است.

اعتقاد عمومی این است که پروژه آمریکایی مشرق جدید برای خنثی کردن طرح جاده و کمربند چین، طراحی شده و متشکل از کشورهای عربی حوزه خلیج فارس متحد آمریکا، شامل عربستان سعودی، امارات و بحرین به علاوه اردن و مصر با هدف نهایی تبدیل رژیم صهیونیستی به مرکز ترانزیت انرژی در منطقه و انتقال آن به اروپا است.

عراق به عنوان مرکز ثقل این طرح برای تامین انرژی درنظر گرفته شده است و قرار است منبع این انرژی از میادین نفتی جنوب عراق باشد و همزمان با آن، سعودی‌ها، تحت پوشش سرمایه‌گذاری در بیابان‌های جنوب عراق (محل عبور لوله نفت بصره به بندر عقبه) کنترل امنیتی لوله را در اختیار بگیرند.

طبق اطلاعات منتشر شده در عراق، سعودی‌ها قرار نیست که نقش پاسبان را بازی کنند بلکه می‌خواهند تحت پوشش طرح های کشاورزی، یکی از بزرگترین منابع آبی عراق را به نفع خود مصادره کنند که شامل دریاچه عظیم زیرزمینی آب در استان المثنی است؛ سفره‌ای که گفته می‌شود قادر به تامین آب عراق تا صدها سال متمادی است.

«کریم بدر» تحلیلگر سیاسی و برجسته ترین مدافع پیوستن عراق به طرح راه ابریشم معتقد است که بهره برداری از مساله توفان‌های متعدد خاک در برهه اخیر و اعلام غیرمنتظره خشکیده شدن دریاچه « ساوه» در استان المثنی، همگی مرتبط با طرح مشرق جدید و دور کردن عراق از طرح راه ابریشم است.

به گفته وی، البته بخشی از اهداف سرمایه گذاری سعودی‌ها در سماوه به خاطر ربودن آب‌های زیر زمینی است زیرا پژوهش‌های اخیر زمین شناسی (از جمله مطالعه یکی از مهندسان فرانسوی آرامکو) نشان داده که این منطقه از عراق دارای دریاچه زیر زمینی بسیار بزرگ است و می‌تواند، آب عراق را برای هزاران سال دیگر تامین کند!

او اشاره می کند: ادعا شده است که تن دادن عراق به طرح سرمایه گذاری سعودی ها در بیابان های جنوب خصوصا استان المثنی به پدیده توفان های خاک پایان می‌دهد و باعث تبدیل شدن این بیابان ها به فضاهای سبز می‌شود، اما این ادعاها همگی بهانه‌ای برای به زانو در آوردن اهالی استان‌های جنوبی عراق است تا به طرح راه مشرق جدید تن دهند.

بدر از این رو، بهره برداری و جوسازی پیرامون ادعاهای تغییرات عجیب زیست محیطی یا توفان های خاک را برای اجبار اهالی جنوب به پذیرش طرح ذلت بار مشرق جدید در مقابل چشم پوشی از طرح راه ابریشم دانسته است.

به گفته وی، آمریکا در وقت حاضر مهمترین حامی طرح مشرق جدید است و گزارش محرمانه درز یافته اخیر سازمان اطلاعات آمریکا به سفارت عراق در واشنگتن به رسانه‌ها، همگی بازی تبلیغاتی برای پیشبرد طرح مزبور و تقویت موضع رژیم صهیونیستی و به تاراج بردن ثروت‌های جنوب عراق است.

او اشاره می‌کند گزارشی که ادعا می‌شود محرمانه است و سازمان اطلاعاتی آمریکا آن را در اخیرا در اختیار مقام های عراقی گذاشته یک سال پیش در بی بی سی عربی به نقل از مقام‌های آمریکایی منتشر شده بود.

بدر اضافه کرده است که «چرا سازمان امنیت و اطلاعات آمریکا فقط به مشکلات اکوسیستمی در عراق از جمله کاهش بارندگی، توفان خاک و خشکسالی اشاره کرده و کشورهای همجوار آن مثل اردن، عربستان سعودی یا کویت را در بر نگرفته؟ آیا منطقی است که فقط عراق متاثر از این تحولات جوی شود و این کشورها که به مراتب صحراهای بزرگتر و منابع آبی کمتری دارند متاثر نشوند؟ همه این امور باعث می شود که نسبت به این گونه گزارش ها و انتشار آنها در این برهه و اهداف پشت پرده آن، تردید صورت گیرد.»

او سپس به اظهار یکی از مقامات اقلیم کردستان عراق از حزب دموکرات استناد می کند که گفته است «با وجود اینکه عراق بیشترین ضرر را از تغییرات آب و هوایی دیده است اما طرح عربستان برای زیرکشت بردن ۶ میلیون دونم (۶۰۰ هزار هکتار) از صحرای خود را رد می کند» و ادامه می دهد: حالا متوجه شدید که چه سناریو و فیلمی در کار است؟! (اشاره به تلاش ها برای توجیه ضرورت ورود عربستان به جنوب عراق به بهانه جنگ زیست محیطی)

به هر روی، کشمکش بر سر دو طرح اقتصادی – سیاسی در عراق تنها به داخل عراق محدود نشده و با توجه به ابعاد منطقه‌ای و بین‌المللی آن، توجه ناظران منطقه ای را نیز برانگیخته است.

نتیجه کشمکش دو طرح؛ اقلیم گرایی و تقسیم احتمالی عراق؟

آنچه مسلم است، توسعه پایگاه مردمی طرفداران طرح راه ابریشم به ویژه در مناطق جنوب و مرکز عراق به عنوان بافت جمعیتی اکثریت عراق و انحصار طرفداران طرح مشرق جدید در طیف دولتی ها و برخی جریان های سیاسی همسو با آن، تاکنون به نفع اردوگاه اول تمام شده است.

با این حال، انتقاد اساسی درباره طرح کمربند و جاده متوجه عدم حمایت آشکار چین از این تحرکات مردمی در عراق است در حالی که آمریکا برخلاف چین، با تمام توان خود برای پیشبرد طرح مشرق جدید هزینه می کند.

از این حیث به اعتقاد برخی ناظران، تلاش های مردمی طرفداران راه ابریشم به دلیل نبود پشتوانه قوی متولی و مجری اصلی طرح (چین) به در بسته خواهد خورد در حالی که آمریکا با تمام ثقل سیاسی و بین المللی خود برای طرح مشرق جدید برخلاف میل اکثریت مردم عراق در حال هزینه کردن در این کشور است.

این وضعیت به اعتقاد کارشناسان اگر به همین ترتیب نامتوازان در عراق ادامه یابد باعث تشدید تنش داخلی در عراق خواهد شد که بازنده نهایی، استان های جنوب و مرکز عراق با وجود اکثریت شیعی خواهد بود.

 به باور ناظران، این وضعیت، شکاف اجتماعی و سیاسی را در کشور تشدید خواهد کرد و پروژه های جایگزینی را تحقق خواهد بخشید که در نهایت مورد خواست آمریکایی ها، صهیونیست ها و برخی کشورهای عربی است از جمله احتمال شکل گیری «اقلیم سنی» با مرکزیت استان الانبار که برخی جریان های سیاسی اهل سنت آن را دنبال می کنند.

از طرفی این رویکرد، بیش از پیش، استقلال روزافزون را برای اقلیم کردستان عراق با تمرکز قدرت در خانواده بارزانی به عنوان متحدان سنتی آمریکایی ها فراهم خواهد کرد و عراق به سمت اقلیم گرایی بیشتر و تقسیم عملی پیش خواهد رفت.

بسیاری از ناظران، یادداشت روز شنبه «مهند نعیم» یکی از مشاوران برجسته نخست وزیر عراق را که طرحی از اقلیم های عراق را ترسیم کرده، در همین راستا ارزیابی کرده‌اند.

نعیم در این یادداشت جنجالی خود، عراق را به هشت اقلیم تقسیم بندی کرده که در آن، مناطق سنی به دو اقلیم، استان های مختلط دیاله و کرکوک (غنی از نفت) به یک اقلیم مجزا، بغداد پایتخت، به یک اقلیم، استان های جنوب و مرکز عراق به سه اقلیم تقسیم بندی شده و منطقه کردستان عراق نیز به همان صورت فعلی باقی مانده است.

ناظران، این طرح را بخشی از همان طرح آمریکایی می دانند که «جو بایدن» در ۲۰۰۶ برای تجزیه عراق مطرح کرده بود.

برغم همه این پروژه های مخوفی که برای عراق تدارک دیده می‌شود اما بسیاری در این کشور معتقدند که وجود مرجعیت عالی دینی که سر بزنگاه، توطئه ها را به شکست می کشاند، این پروژه های مخوف کنونی را نیز در زمان و مکان مناسب - آنگونه که خود تشخیص خواهد داد – با تکیه بر ظرفیت های داخلی از جمله عشایر و نیروهای مردمی امثال «الحشد الشعبی» و اعتبار وسیع اجتماعی و سیاسی به شکست خواهد کشاند.