الهه دموکراسی، روح اعتراضات میدان تیان‌آن‌من

در جریان اعتراضات میدان تیان‌آن‌من، معترضان مجسمه‌ای ده متری به نام الهه دموکراسی ساختند. این مجسمه در طول چهار روز و از جنس پلی استیرن و پاپیه ماشه با اسکلت فلزی ساخته شد. آن را بزرگ ساختند تا شاید دولت تصمیم به تخریب آن نگیرد ولی نهایتا در ۴ ژوئن ۱۹۸۹ به دست سربازانی که معترضان را از میدان متفرق می‌کردند تخریب شد.

پیش‌زمینه وقایع

چای لینگ (柴玲; Chái Líng) یکی از رهبران جنبش دانشجویی

اواخر ماه مه سال ۱۹۸۹ جنبش دموکراتیک از رمق افتاده میدان تیان‌آن‌من هرچند هنوز می‌توانست مردم را به سمت خود جذب کند ولی کاملا روشن بود که تکانه اولیه خود را از دست داده است. دانشجویان کم کم در حال خروج از میدان بودند و میدانی که در ابتدا محل تجمع دانشجویان خواهان دموکراسی بود به جایی کثیف و پر از زباله تبدیل شده بود که پر بود از دستشویی‌های سیار سر ریز شده. دانشجویان به این نتیجه رسیده بودند که جنبش تکانه خود را از دست داده و دولت منتظر است که مردم خسته شده و به خانه‌های خود برگردند. برای مقابله با این وضعیت و تزریق جانی دوباره به اعتراضات، دانشجویان آکادمی مرکزی هنرهای زیبا شروع به ساخت مجسمه الهه دموکراسی کردند.

فرایند ساخت و ارسال الهه دموکراسی به میدان تیان‌آن‌من

به دلیل کمبود وقت، دانشجویان از یک ماکت پیش‌ساخته که به عنوان یک پروژه کلاسی برای تمرین تنظیم وزن یک مجسمه ساخته شده بود استفاده کردند. طرح پیش‌ساخته مجسمه مردی بود که چوبی به دست داشت و به آن تکیه کرده بود. دانشجویان چوب او را حذف کرده و به یک مشعل تبدیل کردند و جنسیت مجسمه هم از یک مرد به یک زن تغییر داده شد. هرچند بسیاری اشاره کرده‌اند که این مجسمه شبیه به مجسمه آزادی است، سازندگان اصلی آن بعدها گفتند که به صورت آگاهانه سعی کردند از شبیه ساختن آن به مجسمه آزادی اجتناب کنند. نه تنها این از اصالت اثر آن‌ها کم می‌کرد بلکه آمریکایی بودن طرح هم با اهداف جنبش مغایرت داشت.

بعد از اتمام ساخت الهه دموکراسی دولت برای ممانعت از رسیدن مجسمه به میدان به رانندگان کامیون اعلام کرد که مجوز فعالت هر کامیونی که به حمل مجسمه کمک کند باطل خواهد کرد. دانشجویان برای حمل آن از ریکشاهای رکابی استفاده کردند و برای منحرف کردن نیروهای امنیتی چند مسیر اشتباه برای حمل مجسمه لو دادند. در مسیر چند دانشجو محض احتیاط برای ممانعت از آسیب خوردن احتمالی مجسمه زنجیر انسانی دور آن درست کردند و در تمام طول مسیر آن را همراهی کردند.

نصب مجسمه در میدان تیان‌آن‌من

داربست بامبویی برپا شده برای نصب الهه دموکراسی

در غروب ۲۹ مه در حالی که کمتر از ۱۰ هزار نفر در میدان تیان‌آن‌من باقی مانده بودند، دانشجویان هنر داربستی از جنس بامبو درست کرده و شروع به سر و هم کردن مجسمه کردند. شهروندان پکنی سر راه نیروهایی که برای ایجاد اخلال در ساخت مجسمه به میدان ارسال شده بودند مانع ایجاد کرده و آن‌ها را به تاخیر انداختند و نهایتا با کمک مردم و دانشجویان مجسمه در میدان نصب شد.

برای رونمایی از مجسمه دو شهروند پکنی، یک زن و یک مرد به صورت تصادفی انتخاب شدند و در ۳۰ مه بالاخره از مجسمه رونمایی شد. مجسمه جلوی دروازه میدان و رو به تصویر بزرگ مائو قرار داشت. مشخص نیست که آیا دانشجویان موقعیت مجسمه را به صورت آگاهانه انتخاب کرده بودند یا نه ولی دوربین‌های تمام رسانه‌های خبری کادری را تنظیم کردند که در آن مجسمه نگاهی پر امید به سمت عکس مائو انداخته است. نمادی روشن و زیبا از انتظار مردم چین از دولت برای رسیدن به دموکراسی.

نگاه پر از امید الهه دموکراسی به سمت عکس مائو

تاثیر روی اعتراضات تیان‌آن‌من

بعد از رونمایی از مجسمه، جمعیت ۱۰ هزار نفری میدان به حدود ۳۰۰ هزار نفر افزایش یافت و جنبش از رمق افتاده، جانی دوباره گرفت. معترضان به وجد آمدند و مقامات آن را به عنوان یک سازه دائمی غیرقانونی محکوم کردند و دستور تخریب آن صادر شد. ارتش ۲۷ام با تانک، تفنگ و سرتیزه به سمت میدان اعزام شد و نهایتا در ۴ ژوئن به میدان رسید و پس از پنج روز سر پا بودن، الهه دموکراسی توسط ارتش آزادی‌بخش خلق نابود شد. میلیون‌ها نفر در سرتاسر جهان تصاویر نابودی مجسمه را دیدند و با نابودی مجسمه جنبش دموکراسی‌خواه و اعتراضات تیان‌آن‌من هم در ۴ ژوئن به زور تانک و نفربر به پایان رسید.

میراث باقی مانده از الهه دموکراسی

بزرگ‌ترین مناقشه در مورد اعتراضات تیان‌آن‌من سر این است که دولت برای متفرق کردن معترضان به چه میزان خشونت متوسل شده است. مخالفان مدعی کشتاری بزرگ توسط دولت هستند ولی حزب کمونیست چین چنین خشونتی را انکار می‌کند. از استدلال‌های حزب کمونیست به نبود کشتار در وقایع ۴ ژوئن، همان ویدیوی معروف مرد تانکی است. شخصی که به تنهایی جلوی ستون تانک‌های زرهی ایستاده بود و مانع حرکت آن‌ها حین بازگشت از میدان تیان‌آن‌من شده بود. در این ویدیو تانک‌ها سعی نمی‌کنند از روی این مرد رد شوند و گزارش‌های بعدی از سرنوشت او نشان می‌دهد که نیروهای امنیتی او را بازداشت کرده‌اند.

هرچند الهه دموکراسی پنج روز بیشتر سر پا نبود، ایده و مفهوم پشت آن هنوز زنده است. نسخه‌های زیادی از آن در شهرهای مختلف دنیا ساخته شده‌اند و به عنوان نمادی از اعتراضات تیان‌آن‌من و امید مردم چین برای به دست آوردن دموکراسی همچنان به دوردست خیره باقی مانده‌اند.

تصاویری از مجسمه‌های بازسازی شده الهه دموکراسی در دانشگاه‌ها و شهرهای مختلف