تقابل آمریکا و چین و دو راهی آسه آن!

به گزارش مرکز تحقیقات چین، به نقل از ایرنا، نمایندگان آسه‌آن از جمله برونئی، مالزی، فیلیپین و ویتنام، درحالی جمعه ۱۳ مه در اجلاسی ویژه برای اظهار همبستگی با آمریکا در پایتخت این کشور واشنگتن گرد هم آمدند که همه این کشورها  به نوعی مدعی مالکیت بخشی از دریای چین جنوبی هستند این درحالیست که چین خود را مالک کل این دریا می داند.

به باور بسیاری از ناظران سیاسی برگزاری این نشست از آغاز «عصری جدید» در روابط میان کشورهای عضو آ سه آن و آمریکا در منطقه جنوب شرق آسیا خبر می‌دهد چرا که آمریکا می‌ کوشد با هدف به چالش کشیدن چین و دور کردن اعضای آسه آن از چین، روابط خود را با اعضای این سازمان گسترش دهد.

اکنون سوال اصلی این است که آیا آمریکا توانایی جدا کردن کشورهای آسه آن از چین را دارد؟

در اجلاس واشنگتن-آسه آن چه گذشت؟

به باور کارشناسان، فصل جدید روابط آمریکا با کشورهای جنوب شرق آسیا در حالی رقم می خورد که واشنگتن طیفی از اهداف پیدا و پنهان را از این مناسبات دنبال می‌کند و در این میان تشدید رقابت و تقابل با چین، بخش مهمی از اهداف این نشست را به خود اختصاص می دهد.

نگاهی به بیانیه مشترکی که در پایان نشست اخیر آمریکا و آسه آن منتشر شد، نشان می دهد دو طرف در جهت آنچه کارشناسان سیاسی گامی نمادین برای تعهد به افزایش سطح مناسبات از یک شراکت راهبردی به یک مشارکت راهبردی جامع نامیدند، اقدام کرده اند.

در این نشست رئیس جمهوری آمریکا همچنین کوشید کشورهای عضو آسه آن را به اتخاذ موضعی محکم تر نسبت به تهاجم روسیه به اوکراین ترغیب کند، این درحالیست که در خصوص مساله اوکراین، این گروه نسبت به احترام به حاکمیت، استقلال سیاسی و تمامیت ارضی تاکید کردند، اما از محکوم کردن روسیه به خاطر تهاجم به اوکراین خودداری کردند.

در این نشست بایدن نشان داد که واشنگتن بر مسائل هند – اقیانوسیه و چالش طولانی مدت چین که اصلی ترین رقیبش در عرصه های جهانی به شمار می آید، به شدت متمرکز شده است و در همین راستا به بازه زمانی ۵ دهه ای برای گسترش همکاری با کشورهای عضو آسه آن اشاره کرد. رئیس جمهوری آمریکا در این اجلاس اعلام کرد: « توافق بزرگ تاریخ دنیای ما برای ۵۰ سال آینده به دست کشورهای عضو اتحادیه جنوب شرق آسیا نوشته خواهد شد و روابط ما با شما در سال ها و دهه های پیشِ رو، آینده را خواهد ساخت.»

اتحادیه کشورهای جنوب شرق آسیا (آ سه آن) شامل کشورهای برونئی، کامبوج، اندونزی، لائوس، مالزی، میانمار، فیلیپین، سنگاپور، تایلند و ویتنام است

بایدن همچنین بر «شراکت حیاتی» آمریکا و آ سه آن تاکید کرد و آن را موضوعی حساس برشمرد و افزود ما در آستانه ورود به "عصری جدید" از روابط میان آمریکا و آ سه آن هستیم.

براساس این گزارش، تعهدات جدید آمریکا شامل استقرار یک کشتی گارد ساحلی در منطقه برای کمک به مقابله با مساله ای است که واشنگتن و کشورهای منطقه ای به عنوان ماهیگیری غیرقانونی چین از آن یاد می کنند.

با این حال، هزینه های آمریکا در مقایسه با تعهدات مالی چین به آسه آن به ارزش ۱.۵ میلیارد دلار به منظور مقابله با کووید – ۱۹ و بهبود اقتصادی این سازمان، کم رنگ است.

بایدن روز جمعه پست سفیر آسه آن را که از زمان ریاست جمهوری دونالد ترامپ در سال ۲۰۱۷ خالی مانده بود، پر کرد و «یوهانس آبراهام» رئیس ستاد شورای امنیت ملی اش را برای این سمت معرفی کرد.

رئیس جمهوری آمریکا همچنین در زمینه ابتکارات دیگری چون سرمایه گذاری زیرساختی و چارچوب اقتصادی هند – اقیانوس آرام اقدام می کند که در این ارتباط، ارتقای روابط به یک مشارکت راهبردی جامع با اقدامات مشابه آسه آن با استرالیا و چین در سال گذشته مطابقت دارد.

از سوی دیگر کشورهای عضو آسه آن نیز در نگرانی های آمریکا در مورد اقدامات بی محابای چین از جمله ادعای مالکیت پکن بر بخش های وسیعی از دریای جنوب چین سهیم هستند.

اکنون سوال اصلی این است که جایگاه چین در آینده مشترکی که بایدن از همکاری با کشورهای آسه آن در پنج دهه آینده نام می برد، کجاست و این چشم انداز چقدر واقعی بنظر می رسد؟

 مناقشه آمریکا و چین بر سر دریای چین جنوبی

در بحبوحه تنش های سیاسی اوکراین و روسیه، کوشش چین برای تقویت نیروی نظامی خود در دریای چین جنوبی از یک سو و تلاش آمریکا برای گسترش حضور نظامی اش در این منطقه بیش از پیش به تنش‌های سیاسی بین دو کشور دامن زده است.

از لحاظ جغرافیایی دریای چین جنوبی نقش بسیار مهمی در ژئوپولتیک منطقه اقیانوس هند و آرام ایفا می‌کند. کشورهای برونئی، کامبوج، چین، اندونزی، مالزی، فیلیپین، سنگاپور، تایوان، تایلند و ویتنام در دریای چین جنوبی با هم مرز مشترک دارند و برآورد می‌شود در دریای چین جنوبی حدود ۱۱ میلیارد بشکه نفت و ۱۹۰ تریلیون متر مکعب گاز طبیعی وجود داشته باشد.

بنابراین دور از انتظار نیست که کشورهای چین، برونئی، اندونزی، مالزی، فیلیپین، تایوان و ویتنام درباره این منطقه با یکدیگر اختلافات سرزمینی داشته باشند. در اوایل دهه ۱۹۷۰ بود که این دسته از کشورها درخصوص جزایر و قلمرو دریایی این منطقه، به ویژه «جزایر اسپراتلی» (محل اختلاف چین با مالزی، فیلیپین، ویتنام و برونئی)، ادعاهای سرزمینی خود را مطرح کردند چرا که روشن شد این منطقه مملو از منابع غنی طبیعی و قابلیت‌های ماهیگیری است. در این بین چین تلاش کرده است تا با ساخت جزایر مصنوعی در این آب‌های مورد مناقشه‌، زیرساخت‌های نظامی و صنعتی مورد نظر خود را تاسیس کند.

دریای جنوبی چین بیش از۲۵۰ جزیره صخره ای و مرجانی دارد که عمده آنها خالی از سکنه هستند.

همچنین وجود «تنگه مالاکا» در این منطقه که دو اقیانوس هند و آرام را به هم متصل کرده است، به اهمیت استراتژیک آن می افزاید.

اهمیت ژئوپولتیک و اقتصادی این منطقه باعث شده است تا چین کوشش کند هژمونی خود را در دریای چین جنوبی تثبیت کند و همزمان آمریکا نیز  تلاش می‌کند به صورت یکجانبه و یا از طریق موازنه برون‌سرزمینی مانع تسلط هژمونیک چین بر این منطقه شود.

چین مدعی بزرگترین قلمرو در دریای چین جنوبی است. پکن با استناد به تاریخ می گوید حق مالکیت چین بر این منطقه تاریخی قدمتی ۲۰۰۰ ساله دارد. به گفته چینی ها مجمع الجزایر پاراسل و اسپراتلی بخشی جداناشدنی از کشور چین هستند. این منطقه از استان جنوبی هینان چین تا صدها کیلومتر در جهت جنوب و شرق ادامه دارد.

مالزی و برونئی نیز ادعای مالکیت بخش‌هایی از این منطقه را دارند که ادعا می‌کنند، بر اساس کنوانسیون بین‌المللی حقوق دریایی، در منطقه آزاد تجاری آن‌ها قرار گرفته است. برونئی ادعایی درباره هیچکدام از جزایر مورد مناقشه ندارد ولی مالزی مدعی چند جزیره کوچک از مجمع الجزایر اسپراتلی است. 

از دیگر سو، آمریکا همواره کوشیده است به عنوان یک هژمون جهانی به بخشی از این بازی تبدیل شود و می خواهد سهم خود را از جزایر پاراسل و اسپراتلی کسب کند که ممکن است دارای ذخایر طبیعی در اطراف خود باشند. به همین علت ائتلاف های نیرومندی با سایر طرف های ذینفع در برابر چین ایجاد کرده است.

در ‌سال‌های گذشته آمریکا به همراه متحدین منطقه‌ای خود در شرق آسیا از جمله ژاپن و استرالیا اقدام به برگزاری مانورهای مشترک دریایی نظامی کرده است تا نشان دهد آبهای دریای چین جنوبی را آبهای بین‌المللی قلمداد می‌کند.

به عبارت دیگر، آمریکا در اختلاف سرزمینی بین چین و همسایگانش در دریای چین جنوبی، از مواضع همسایگان چین دفاع می‌کند.

آمریکا نگرانی زیادی درباره موضع چین در دریای جنوبی دارد چرا که بیش از یک تریلیون از اقلام تجاری آمریکا از دریای جنوبی چین عبور می کند، واشنگتن خواستار تسلط چین بر این منطقه نیست و می گوید خواستار تضمین آزادی دریانوردی در این آب ها است.

نگاهی به تحولات اخیر نشان می دهد در سال های اخیر منطقه دریای چین جنوبی به یکی از بی ثبات ترین نقاط در شرق آسیا تبدیل شده است و چنانچه این اختلافات حل و فصل نشود، می تواند منطقه را ناامن کند.

گفتنی است رشد اقتصاد بالای چین سبب شده است این کشور نیاز روز افزونی به منابع انرژی پیدا کند، در نتیجه دریای چین جنوبی مملو از نفت و گاز می‌تواند آن را در اختیار این کشور بگذارد.

علاوه بر این، دریای چین جنوبی از لحاظ راهبردی و دفاعی نیز برای چینی‌ها از اهمیت خاصی برخوردار است. وجود جزایر متعدد طبیعی و مصنوعی و نیز مسیرهای کشتیرانی در این منطقه سبب شده است که نه تنها چین، بلکه دیگر کشورهای همسایه این کشور در این منطقه نسبت به آبهای دریای چین جنوبی ادعا داشته باشند.

بنابر این اهمیت راهبردی و ژئوپولتیک این منطقه و همچنین جلوگیری از تبدیل شدن چین به یک هژمونی منطقه‌ای موجب شده است، تا آمریکا با سوء استفاده از مناقشه چین با همسایگانش درخصوص آب‌های سرزمینی و جزایر این منطقه، بکوشد بر حضور نظامی خود در این منطقه بیفزاید و برای مهار نظامی چین، مانورهای نظامی مشترک در این دریا انجام دهد.

تقابل چین و آمریکا در آسه آن

برگزاری نشست اخیر آسه آن در واشنگتن ثابت می کند ایالات متحده آمریکا قصد دارد به منظور مقابله با تهدیدهای فزاینده جمهوری کمونیستی خلق چین همکاری‌های راهبردی خود را با اتحادیه کشورهای جنوب شرق آسیا گسترش دهد.

از دیگر سو، به گفته کارشناسان، این نشست گامی نمادین با هدف افزایش سطح تعهدات دو طرف در روابط شان از شرکای استراتژیک به شرکای همه جانبه برداشته شد. 

«کاملا هریس» معاون رئیس جمهوری آمریکا نیز در سخنانی در این اجلاس، افزود: «آمریکا و آ سه آن دیدگاه هایشان را برای منطقه هند- اقیانوسیه با یکدیگر درمیان گذاشتند و ما با هم در برابر تهدیدهایی که قوانین بین المللی و هنجارها را هدف قرار می‌دهند مقابله می کنیم و از این منطقه محافظت خواهیم کرد. 

او همچنین به تداوم کمک واشنگتن درباره همه گیری ویروس کرونا و اهدای بیش از ۱۱۵ میلیون دُز واکسن کرونا به این منطقه اشاره کرد و اهداف مشترک محیط زیستی در برابر تغییرات اقلیمی و توسعه همکاری میان آمریکا و آ سه آن در این زمینه  و سرعت بخشیدن به استفاده از انرژی های پاک و زیرساخت های لازم برای این موضوع را مورد تاکید قرار داد.

با این وجود هیچ یک از این دو مقام بلندپایه سیاسی آمریکا در اظهارات خود از چین به طور مستقیم نام نبردند. آمریکا همواره چین را به استفاده از تهدید و ارعاب کشورهای همسایه اش متهم کرده است.  

در پایان می توان گفت در حالی که رقابت با چین در اولویت راهبرد منطقه ای آمریکا قرار دارد، حمایت از یک آسه آن منسجم و انعطاف پذیر، یکی از ابزارهای حیاتی برای برخورداری از منطقه هند – اقیانوسیه آزاد و باز محسوب می شود.

اما دستیابی به آسه آنی قدرتمند، کار آسانی  نیست چرا که این مجموعه متشکل از ۱۰ عضو است که تصمیمات خود را براساس اجماع می گیرد. این مساله به این معنی است که این گروه به ندرت تصمیمات جسورانه و زیرکانه می گیرد، به ویژه در شرایطی که یکی از اعضای آسه آن یعنی میانمار در بحران سیاسی به سر می برد. بنابر این بسیار بعید است که این گروه خطر  کند.

با این حال، به رغم مسائل موجود در آسه آن، یکی از زمینه های توافق واضح در میان کشورهای عضو این است که تنها آسه آن می تواند سنگ بنای مرکزی برای منطقه گرایی هند – اقیانوسیه باشد.

آمریکا و متحدانش و تا حدی چین این دیدگاه را پذیرفته اند که هدایت معماری منطقه ای هند – اقیانوسیه، برای قدرت های بزرگ غیرقابل دفاع است. از اینرو به شدت به نفع آمریکاست که در روابطش با آسه آن سرمایه گذاری کند و برای حمایت از مرکزیت آسه آن در امور منطقه ای، هر آنچه می تواند انجام دهد.

با این وجود آمریکا در این زمینه به روشنی نشان داده است که همکاری دو جانبه و حتی سه جانبه و چهارجانبه با متحدان و شرکای کلیدی، برای تعامل و قدرت آمریکا در منطقه، اساسی است.

نگاهی به تحولات اخیر نشان می دهد، در یک سال نخست ریاست جمهوری بایدن، تعامل با کشورهای جنوب شرق آسیا و آسه آن به واسطه محدودیت های سفری اعمال شده کرونایی و گسست در آسه آن به دلیل کودتای ۲۰۲۱ میانمار، دشوار بود. این در حالیست که نشست اخیر، علاقمندی آمریکا به تعهد نسبت به تعمیق روابط با آسه آن و اعضای تشکیل دهنده آن را به نمایش گذاشت.

در این میان، کشورهای عضو آسه آن نسبت به این مساله که روابط بین آمریکا و چین، پیامدهای مهمی برای کشورهای عضو دارد، کاملا هوشیار هستند، بنابراین بسیار بعید بنظر می رسد کشورهای عضو آسه آن توسعه روابط با آمریکا را نسبت به چین ارجح بدانند.

اما با وجود این مسائل، کشورهای آسه آن جملگی خواستار حضور آمریکا در جنوب شرق آسیا هستند تا نفوذ چین را تعدیل کند.